Mae cyngor ar gwympiadau yn lleihau niwed pellach ac yn lleihau teithiau ambiwlans

Prif llun yn dangos: Chwith, Cofrestrydd Arbenigol Dr Alexandra Burgess a'r dde eithafol, Ymarferydd Nyrsio Brys Debra Clee, sy'n rhan o dîm cyflwyno Cwtch, yn y gwaith yn y Gwasanaeth Asesu Pobl Hŷn (OPAS) yn Ysbyty Treforys. Yn y llun maen nhw gyda'r claf Sheila Oldroyd, 93, o Bort Talbot.

Mae tua 10% yn llai o bobl oedrannus sy'n cwympo mewn cartrefi nyrsio ar draws Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot yn cael eu cludo i'r ysbyty mewn ambiwlans, diolch i well addysg staff.

Mae'r hyfforddiant unigryw a gyflwynwyd gan glinigwyr Ysbyty Treforys i 177 o staff cartrefi nyrsio hefyd wedi lleihau'n sylweddol nifer y bobl sydd wedi cwympo sy'n gorfod aros lle bu iddynt gwympo oherwydd bod staff yn ofni eu symud.

Nawr, oherwydd yr hyfforddiant, bu gostyngiad o 99% yn nifer y cwympwyr sy’n aros ar y llawr nes bod ambiwlans yn cyrraedd. Yn lle hynny, mae staff yn teimlo'n hyderus i symud llawer o bobl sydd wedi cymryd cwymp i rywle mwy cyfforddus.

Mae hynny wedi lleihau’n sylweddol y siawns o niwed pellach fel briwiau pwyso, hyperthermia, niwmonia, diffyg hylif a hyd yn oed methiant yr arennau, a achosir gan bwysau o arwyneb caled yn torri i lawr ffibrau cyhyr.

Yn anffodus, mae'r broses hon yn dechrau'n gyflym yn yr henoed, gyda'r darnau ffibr cyhyr yn llifo trwy'r llif gwaed i'r arennau, sy'n eu hatal rhag gweithio'n iawn.

Mae'r brosiect Cwtch – wedi troi doethineb traddodiadol ar ei ben. Mae’r tîm y tu ôl iddo bellach wedi adrodd ar gynnydd y 18 mis diwethaf yng nghyfnodolyn swyddogol yr Academi Gerontoleg mewn Addysg Uwch ac yng nghynhadledd Cymdeithas Geriatreg Prydain, lle enillodd wobr hefyd.

“Rydym yn lleihau’n aruthrol y niwed a achosir gan godymau trwy ymyriad syml, synnwyr cyffredin,” meddai Debra Clee, Ymarferydd Nyrsio Brys, a gafodd y syniad ac a arweiniodd yr hyfforddiant.

Dywedodd y Cofrestrydd Arbenigol Dr Alexandra Burgess, sydd wedi cefnogi datblygiad y gwasanaeth ac wedi cyhoeddi’r gwaith yn seiliedig ar ddata a gasglwyd gan ei chydweithiwr Alice Pritchberg: “Rydym wedi gweld shifft ddiwylliannol a gostyngiadau o fis i fis. Ar gyfartaledd mae tua 10% yn llai o bobl sy’n cwympo mewn cartrefi nyrsio angen trosglwyddiad ambiwlans i’r ysbyty, ond un mis roedd y gostyngiad hwnnw’n 15%.

“Ac yn flaenorol gwelsom 30 i 50 osodwyr hir y mis - y rhai a oedd wedi bod ar y llawr am oriau ar ôl cwympo cyn cael eu cludo i'r ysbyty. Rydyn ni wedi gweld un ers i’r Cwtch ddechrau.”

Mae’r gair Cymraeg Cwtch, yn ogystal ag ystyr cwtch, yn llythrenw Saesneg i staff cartref nyrsio gofio camau syml a fydd nid yn unig yn gwneud y claf yn fwy cyfforddus, ond a allai eu helpu i osgoi trosglwyddiad ambiwlans yn gyfan gwbl:

C - Allwch chi eu symud? Mae ymchwil yn cefnogi symud pobl oedrannus sy'n cwympo yn ofalus oherwydd mae'n annhebygol o achosi niwed pellach, hyd yn oed os ydynt wedi torri asgwrn. (C - Can you move them?)

W – A fydd yn eu brifo? Mae gan gartrefi nyrsio glinigwyr cofrestredig a all wirio ei bod yn ddiogel symud pobl sy'n cwympo. Y rhan fwyaf o'r amser ydyw. (W – Will it harm them?)

T - Trin. Trin clwyfau agored a lleddfu poen fel paracetamol. (T – Treat.)

C – Paned o de. Gall y rhan fwyaf o gleifion fwyta, yfed a chymryd meddyginiaeth arferol fel arfer, gan atal dirywiad pellach ac o bosibl leihau hyd unrhyw arhosiad yn yr ysbyty. (C – Cup of tea.)

H – Help. Pa gymorth pellach sydd ei angen arnynt? (H – Help.)

Bydd rhai cleifion angen ambiwlans o hyd ac yn cael eu cludo i'r Adran Achosion Brys ar ôl cwympo.

Ond yn dilyn cyflwyno Cwtch, gellir dargyfeirio rhai galwadau llai difrifol i’r gwasanaeth ambiwlans yn syth at Debra, Alexandra a’u cydweithwyr yn y Gwasanaeth Asesu Pobl Hŷn (OPAS - Older Person's Assessment Service) yn Ysbyty Treforys, a allai fynd allan i weld y claf neu ofyn i staff cartref nyrsio ddod â nhw i mewn i gael eu hasesu a'u trin.

Dywedodd Debra y gallai hyn gynnwys pwytho clwyf neu drefnu pelydrau X.

Mae Debra Clee, Ymarferydd Nyrsio Brys o'r Gwasanaeth Asesu Pobl Hŷn yn Ysbyty Treforys, yn cynnig cyngor i gartref nyrsio, a allai achub taith ambiwlans i breswylydd a thaith i'r Adran Achosion Brys. Credyd: BIPBA

Dywedodd Sammyjo Morgan, nyrs iechyd meddwl gofrestredig a rheolwr nyrsio yng nghartref preswyl a nyrsio Burrows Hall yn Llangynydd, Gŵyr, fod y rhaglen “gwych” yn cefnogi lles corfforol a meddyliol preswylwyr.

“Yr adborth gan staff gofal iechyd a nyrsys yn y cartref yw eu bod yn teimlo mwy o gefnogaeth ac yn llai pryderus nad oes angen i breswylwyr nawr aros ar y llawr yn aros am y gwasanaeth ambiwlans.

“Ni fyddai preswylydd sydd wedi cwympo ac sy’n byw gyda dementia yn deall pam fod angen iddo orwedd ar y llawr a byddai eisiau codi, gan achosi mwy o bryder iddynt. Fodd bynnag, mae Cwtch wedi ein galluogi i sicrhau bod yr unigolyn yn teimlo’n ddiogel ac wedi ymlacio yn ei wely ei hun.”

Ychwanegodd: “Rydym hefyd wedi defnyddio OPAS ar sawl achlysur, sy’n ein galluogi i ddod â phreswylwyr â dementia i amgylchedd tawelach, oherwydd gall adrannau damweiniau ac achosion brys fod yn swnllyd ac yn brysur iawn.”

Canmolodd Dr Elizabeth Davies, ymgynghorydd mewn gofal henoed yn Ysbyty Treforys, y “gwaith caled a’r dyfeisgarwch” sydd wedi mynd i mewn i’r prosiect, sy’n ysgogi datblygiadau pellach o ran gwella mynediad i gleifion cartrefi nyrsio.

“Mae gofal heb ei drefnu yn Nhreforys wedi bod dan bwysau sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf ac mae’r prosiect hwn wedi cymryd llawer iawn o ymrwymiad personol ac amser,” meddai Dr Davies.

“Mae’n werth chweil bod yn rhan o dîm pwrpasol sy’n wirioneddol ymroddedig i les cleifion a gwella ansawdd.

“Mae’n galonogol gweld y tîm yn cael ei gydnabod fel hyn. Rwy’n gwybod, gyda’u hymroddiad a’u brwdfrydedd syml am y gwaith a wnawn, y bydd mwy o lwyddiant ar eu cyfer yn y dyfodol ac edrychaf ymlaen ato.”