Mae Bae Abertawe yn treialu dull newydd o ofal dilynol i gleifion canser y pen a'r gwddf

Mae ffordd newydd o ddarparu gofal dilynol i bobl sy'n gwella o ganser y pen a'r gwddf yn cael ei threialu ym Mae Abertawe.

Yn draddodiadol, byddai cleifion yn cael eu gweld mewn clinigau rheolaidd am bum mlynedd ar ôl cael eu trin, gan ddefnyddio adnoddau'r GIG ac yn aml yn golygu teithiau hir.

Nawr, serch hynny, mae gan rai'r cyfle i fod yn gyfrifol am eu hiechyd eu hunain drwy benderfynu pryd maen nhw eisiau eu hapwyntiadau clinig.

Maent yn cael eu haddysgu am symptomau canser sy'n dychwelyd ac os oes ganddynt bryderon maent yn cael gwarantau apwyntiad brys.

(Mae'r brif ddelwedd uchod yn dangos yr oncolegydd clinigol ymgynghorol Martin Rolles a'r nyrsys ymchwil Nia Viney, Funmi Kayode-Stephen ac Emma Trethewy)

Mae Sefydliad Canser Ysbyty Singleton yn Abertawe yn un o nifer o ganolfannau yn y DU sy'n cymryd rhan mewn treial o'r enw PETNECK2.

Hyd yn hyn, mae 26 o bobl sy'n cael eu trin ym Mae Abertawe am ganser y pen a'r gwddf wedi cael eu recriwtio, a disgwylir i fwy ddilyn cyn i'r treial gau tua'r adeg hon y flwyddyn nesaf.

Un ohonyn nhw yw Merv Williams, 64 oed, o Bontardawe, (yn y llun) a ganmolodd y driniaeth “wych” a gafodd yn dilyn ei ddiagnosis o ganser yn haf 2023.

“Mae ymuno â’r treial yn golygu fy mod i’n bod yn rhagweithiol yn fy ngofal iechyd fy hun,” meddai Mr Williams, sy’n dod yn wreiddiol o Lundain. “Hefyd, mae’n helpu eraill. Os oes pethau cadarnhaol i ddod o’r treial hwn, byddwn i’n anghywir i beidio â’i wneud.”

Dywedodd Martin Rolles, oncoleg clinigol ymgynghorol yn Ysbyty Singleton, fod cleifion wedi cael eu rhoi ar hap i ddau ddull ar wahân.

“Mae hanner ohonyn nhw’n mynd ar ein dilyniant safonol, sef lle rydyn ni’n eu gweld nhw bob ychydig fisoedd am bum mlynedd,” meddai.

“Mae hanner ohonyn nhw, os ydyn nhw’n glir o ganser ac yn iach yn glinigol 12 mis ar ôl diwedd eu triniaeth, yn cael sgan PET. Os yw hwnnw’n negyddol, yna yn lle cael ei ddilyn i fyny yn y clinig, mae’n mynd i ddilyniant dan arweiniad y claf.

“Mae hyn yn golygu bod ganddyn nhw rywfaint o addysg ac yna dydyn nhw ddim yn cael eu gweld yn rheolaidd ond gallant ffonio ni a chysylltu â ni’n uniongyrchol ar unrhyw adeg os oes unrhyw bryder.

“Y rheswm pam mae hyn yn bwysig yw oherwydd ein bod ni’n defnyddio llawer o adnoddau i weld cleifion bob ychydig fisoedd am bum mlynedd.

“Ac mae’n llawer o amser ac ymdrech i’n cleifion, yn enwedig i’r rhai sy’n dod o bellter hir. Rydym yn trin cleifion o bob cwr o Orllewin Cymru, felly mae gan rai ohonyn nhw daith ddwy awr i’r clinig.”

Esboniodd Dr Rolles, pe bai'r canser yn mynd i ddychwelyd, y byddai'n fwyaf tebygol o wneud hynny yn ystod y 12 mis cyntaf ar ôl y driniaeth.

Dywedodd fod cyfradd y canserau newydd a’r clefydau sy’n dychwelyd ar ôl hynny yn isel a bod y rhan fwyaf o gleifion yn dod ymlaen yn dda.

“Mae tua 300 o gleifion canser y pen a’r gwddf y flwyddyn yn Ne-orllewin Cymru, ac mae tua 200 ohonynt yn cael cemotherapi neu radiotherapi,” meddai.

“Maen nhw’n achosion cymhleth sy’n gofyn am lawer o adnoddau. Felly mae 200 o gleifion y flwyddyn ond rydyn ni’n eu dilyn am bum mlynedd felly mae llawer mwy o gleifion yn y system mewn gwirionedd.”

Dywedodd y nyrs ymchwil Nia Viney fod cleifion a oedd yn cydsynio i'r treial wedi cael ap ffôn neu lyfryn esboniadol.

“Rydyn ni’n eu dysgu beth i chwilio amdano, pryd i gysylltu â ni, sut i wirio eu ceg,” meddai hi. “Maen nhw’n cael manylion cyswllt, neu gallant gysylltu â ni’n uniongyrchol drwy’r ap os oes ganddyn nhw broblem.”

Adeiladwyd y Sefydliad Canser yn dilyn apêl elusennol gwerth £1 miliwn a redwyd ar y cyd â'r South Wales Evening Post, yn arwain at agor Canolfan Canser De-orllewin Cymru (SWWCC) yn 2004.

Mae SWWCC yn darparu'r seilwaith ar gyfer tîm cyflawni ymchwil y Sefydliad, ynghyd â chlinigwyr canser a hematoleg, i gynnal amrywiol dreialon yn y DU ac yn fyd-eang.

Mae cyllid gan Lywodraeth Cymru, drwy Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, wedi cefnogi twf ymchwil canser o fewn y bwrdd iechyd lle gall hyd at 30 o dreialon fod yn rhedeg ar unrhyw un adeg.

Ac mae Bae Abertawe yn aml ymhlith y recriwtwyr gorau, gan ennill gwobr yn fwyaf diweddar am recriwtio i dreial canser y prostad.

Mae'r llwyddiant hwnnw wedi'i ailadrodd yn PETNECK2, a welodd Bae Abertawe yn dod yn brif safle recriwtio'r DU ar gyfer mis Rhagfyr.

“Rydym yn ystyried y treialon a gymerwn ymlaen ac a oes gennym y boblogaeth cleifion i gyd-fynd â’r treial,” meddai Nia. “Rydym yn rhoi’r adnoddau i’r treialon hynny. Rydym bob amser yn sicrhau bod gennym y capasiti i’w wneud.

“Ar gyfer y treial penodol hwn rydym yn sgrinio pob clinig pen a gwddf ac yn cysylltu â phob claf addas i weld a fyddent â diddordeb. Yn amlwg, mae rhai wedi dweud na.”

Dywedodd Nia fod cael nyrs glinigol arbenigol (CNS) oncoleg pen a gwddf Macmillan, Courtney Bell, i gymryd rhan wedi bod yn ddefnyddiol iawn.

Ychwanegodd: “Roedd gweithio ar y cyd â’r CNS yn bwysig iawn yn ystod y treial hwn ac roedd angen i ni gyfuno ein sgiliau.

“Mae’r cleifion eisoes wedi datblygu perthynas â Courtney drwy’r driniaeth ac mae hynny wedi bod yn ddefnyddiol iawn.”

Ychwanegodd Dr Rolles: “Mae’r cleifion yn gyffredinol yn frwdfrydig am hyn. Dydyn ni ddim wedi’i chael hi’n rhy anodd recriwtio.”

Dywedodd Mr Williams nad oedd wedi petruso pan ofynnwyd iddo a oedd am ymuno. Cafodd driniaeth anodd gan gynnwys llawdriniaeth, cemotherapi a radiotherapi ar gyfer tiwmor yn ei wddf a oedd wedi lledu i'w nodau lymff.

Cwblhaodd y driniaeth ym mis Tachwedd 2023. Cafodd ei ddatgan yn NED, neu ddim tystiolaeth o glefyd, ym mis Mai 2024 a pharhaodd i gael sganiau rheolaidd tan fis Ionawr eleni.

Erbyn hyn, meddai, dim ond i wirio ei wddf gydag endosgop oedd yr apwyntiadau ysbyty bob dau fis gan fod sganiau wedi cadarnhau nad oedd arwydd o ganser yn unman arall.

“Rwy’n credu bod yr achos yn un cadarnhaol iawn,” meddai Mr Williams. “Fe wnaethon nhw sôn amdano wrtha i ym mis Tachwedd a dywedais fy mod i’n barod amdano.

“Mae’r apwyntiadau’n achosi ychydig o straen ar eich ffordd o fyw. Doeddech chi ddim yn gallu archebu dim byd, ac roedden nhw’n achos rhywfaint o bryder.

“Rwy’n ei wneud i mi fy hun, fy nheulu a fy ffrindiau ond hefyd fel ffordd o ad-dalu’r gofal anhygoel sydd wedi’i roi i mi.

“Rwyf wir eisiau helpu. Rwy'n teimlo fy mod yn gwneud rhywbeth cadarnhaol yn hytrach na bod yn glaf a chyfrannu at yr amgylchedd ymchwil canser cyfan.”