Gall prawf cyflym helpu i ddiystyru canser y coluddyn yn gynt i gleifion

Mae pobl sydd â symptomau posibl o ganser y coluddyn yn cael eu hannog i gymryd prawf cyflym gartref a allai helpu i ddiystyru'r clefyd yn llawer cynt.

Bydd meddyg teulu yn gofyn i gleifion sy'n profi symptomau y gellid eu gweld fel arwydd o ganser y coluddyn gwblhau prawf stôl, a fydd yn cyrraedd eu cartref drwy'r post.

Gelwir y prawf yn Brawf Imiwnocemegol Ysgarthol (prawf FIT), a gall cleifion gwblhau'r prawf yng nghysur eu cartref eu hunain cyn ei anfon yn y post.

Mae'r prawf syml yn gwirio am waed yn y baw ac yn helpu i sgrinio cleifion a allai fod mewn perygl o ganser y coluddyn.

Dywedodd Dr Gemma Eccles (yn y llun) , arweinydd clinigol canser gofal sylfaenol Bae Abertawe: “O dan ganllawiau cenedlaethol, dylai cleifion â symptom a allai fod yn gysylltiedig â chanser y coluddyn gwblhau prawf FIT cyn cael eu hatgyfeirio i ofal eilaidd.

“Wrth gwrs, mae rhai symptomau nad oes angen prawf FIT ar eu cyfer cyn y gellir gwneud atgyfeiriad, er enghraifft, os yw meddyg teulu wedi canfod màs.

“Mae’r prawf yn gweithredu fel ffordd o sgrinio a blaenoriaethu cleifion i helpu i benderfynu a ydyn nhw mewn perygl isel, a oes angen eu gweld ar frys neu ddim o gwbl.

“Mae’r prawf yn union yr un fath â’r prawf sgrinio coluddyn, sy’n cael ei roi i bobl rhwng 50 a 74 oed, ac eithrio ei fod ar gyfer pobl â symptomau.

“Rydyn ni fel meddygon teulu yn gofyn am y prawf iddyn nhw ac mae'n cael ei anfon i'w cartref yn y post.”

Er iddyn nhw geisio cymorth gan eu meddygfa i ddechrau ar gyfer eu symptomau, nid yw nifer o bobl yn cwblhau'r prawf FIT yn y pen draw.

Pwysleisiodd Gemma bwysigrwydd gwneud y prawf a sut y gallai peidio â'i gwblhau arwain at oedi posibl cyn gwneud diagnosis.

“Gall rhai pobl gael eu digalonni gan wneud prawf carthion am nifer o resymau,” meddai.

“Mae’r profion hyn wedi cael eu defnyddio’n genedlaethol ar gyfer sgrinio am ganser y coluddyn ers blynyddoedd ac mae llawer o ymchwil wedi bod i pam nad yw rhai pobl yn eu gwneud.

“Ond rydyn ni’n eu defnyddio nhw ar gyfer pobl sydd wedi mynd at eu meddyg teulu oherwydd eu bod nhw’n poeni am symptom, ond mae rhai’n dal ddim yn gwneud y prawf.

“Gall peidio â gwneud y prawf ohirio diagnosis posibl. Mae angen eu cwblhau ond os na chânt eu cwblhau, mae'n arafu pethau a gall hyd yn oed arwain at fethu diagnosis o ganser.”

Penderfynodd Gemma ymchwilio i'r rhesymau pam nad oedd pobl yn cwblhau eu profion FIT, ac ymunodd â staff o Gydweithrediad Clwstwr Lleol Iechyd y Ddinas (LCC) i gysylltu â chleifion yn uniongyrchol.

Ffoniodd pob practis meddyg teulu o fewn yr LCC, sy'n cwmpasu ardaloedd de-ddwyrain a chanolog Abertawe, gleifion i geisio darganfod pam nad oeddent wedi gwneud eu profion.

Ychwanegodd Gemma: “Roedden ni’n gwybod pwy oedd wedi cael prawf wedi’i ofyn gan eu meddygfa a phwy oedd heb gael canlyniad.

“Fe wnaeth pob practis ffonio eu cleifion eu hunain a rhoddon ni holiadur iddyn nhw a oedd yn cynnwys cwestiynau fel a oedden nhw wedi derbyn y pecyn, a oedden nhw'n gwybod pam roedd ganddyn nhw'r pecyn, a oedden nhw'n deall beth oedd ei bwrpas a sut i'w ddefnyddio.

“Cawson ni 67 o ymatebion a dywedodd rhai ohonyn nhw nad oedden nhw’n deall sut i wneud y prawf, dywedodd rhai eu bod nhw’n rhy anghyfforddus i’w wneud, roedd rhai wedi cael eu hanfon am brofion gwaed gan eu meddyg ac roedd y canlyniadau hynny’n iawn felly doedden nhw ddim yn meddwl bod yn rhaid iddyn nhw wneud y prawf.

“Roedd gan rai pobl symptomau fel dolur rhydd ac roedden nhw’n aros nes eu bod nhw’n teimlo’n well cyn gwneud hynny, rhywbeth na fyddem ni’n ei gynghori.

“Rydym eisiau i gleifion wybod, os ydynt wedi cael prawf nad oeddent yn ei ddisgwyl neu os nad ydynt yn siŵr sut i’w wneud, y gallant gysylltu â’u meddygfa a gofyn iddynt.

“Gallwn ddweud wrth gleifion sut i wneud y prawf neu efallai anfon rhagor o wybodaeth atynt ond allwn ni ddim helpu os nad yw cleifion yn rhoi gwybod i ni.”

Mae Dr David Howell yn bartner Meddyg Teulu yn Kingsway Surgery, o fewn City Health LCC, ac roedd yn rhan o'r prosiect.

Dywedodd: “Os yw eich meddyg wedi gofyn am brawf FIT, mae’n hanfodol bwysig ei gwblhau.

“Mae’r prawf yn chwilio am waed cudd yn eich stôl, a all ein helpu i benderfynu a oes angen ymchwiliadau pellach, fel colonosgopi.

“Gallai gohirio neu beidio â chwblhau’r prawf arwain at oedi wrth wneud diagnosis o gyflyrau difrifol, fel canser y coluddyn.

“Nid yw prawf FIT positif o reidrwydd yn golygu cyflwr difrifol, ond mae'n caniatáu inni drefnu ymchwiliadau pellach os oes angen.

“Ar y llaw arall, gall canlyniad FIT negyddol fod yn galonogol iawn a gall olygu nad oes angen unrhyw weithdrefnau ymledol, fel colonosgopi.”

Unwaith y bydd y profion wedi'u hanfon a'r canlyniadau wedi cyrraedd, gellir atgyfeirio cleifion am brofion pellach yn yr ysbyty.

Dywedodd Gemma: “Mae’n dibynnu ar bob claf yn unigol, ond gall yr atgyfeiriad arwain at brawf ar unwaith, neu efallai y cânt eu gwahodd i weld ymgynghorydd neu efallai y cânt eu gwahodd am sgan.”

Dywedodd Rhys Jenkins, arweinydd LCC Iechyd y Ddinas: “Roedden ni’n falch o fod yn rhan o brosiect Dr Eccles ar gyfer y rhai nad oeddent yn ymateb i brawf FIT.

“Rydym yn ymwybodol o rwystrau canfyddedig i fynediad o fewn y clwstwr wrth ystyried ein poblogaeth amrywiol a difreintiedig.

“Rydym yn deall y gallai fod rhesymeg mewn rhai achosion pan nad yw cleifion yn cael profion y gallai meddyg teulu fod wedi’u cynghori, felly roeddem yn awyddus iawn i siarad â chleifion i ddeall y rhesymau hyn.

“Rydym wedi ein cymell i leihau anghydraddoldebau iechyd i’n poblogaeth.”