Arbenigwyr o Abertawe wedi derbyn grant o £1.2 miliwn a allai helpu i drawsnewid gofal cleifion strôc

Mae ymchwilwyr yn Abertawe wedi derbyn grant gwerth £1.2 miliwn i greu prawf gwaed ar gyfer trin cyflyrau fel strôc yn fwy effeithiol.

Nod y prawf yw mesur chwalfa ceuladau gwaed, sy'n ddefnyddiol ar gyfer deall y mecanweithiau sylfaenol yn well a thrwy hynny helpu clinigwyr i ddeall ymhellach sut mae cyffuriau chwalu ceuladau yn gweithio ar geuladau unigol.

Gallai hefyd greu cyfleoedd i weithio gyda chwmnïau fferyllol i ddatblygu meddyginiaethau gwell, gan y gallai'r prawf ragweld yn gywir pa mor dda y gweithiodd eu cyffuriau.

Mae'n gydweithrediad rhyngwladol rhwng Canolfan Ymchwil Meddygaeth Frys Cymru Bae Abertawe sydd wedi'i lleoli yn Ysbyty Treforys, Prifysgol Abertawe a Sefydliad Technoleg Massachusetts.

Bydd y prosiect tair blynedd yn defnyddio rheoleg, sef astudio llif ac anffurfiad deunyddiau, i olrhain chwalfa ceulad, ar lefel o fewnwelediad sydd y tu hwnt i'r dulliau cyfredol.

Mae'n cael ei ariannu gan Gyngor Peirianneg a Gwyddorau Ffisegol UKRI, neu EPSRC.

Dywedodd arweinydd y prosiect, yr Athro Karl Hawkins o Ysgol Feddygol Prifysgol Abertawe (yn y llun ar y dde): “Bydd ceulad gwaed yn ffurfio i gyflawni swyddogaeth hemostatig, i atal gwaedu.

“Ac yna, yn y pen draw, bydd y corff yn ei doddi. Gelwir y broses honno’n ffibrinolysis. Fodd bynnag, ar hyn o bryd nid oes techneg gywir na manwl gywir i fesur y broses hon.

“Dyma lle mae rheoleg yn dod i mewn. Mae'n ein galluogi i nodi'r union foment y mae ceulad yn chwalu trwy nodi pryd y mae'n rhoi'r gorau i gyflawni ei swyddogaeth hemostatig.

“Mae’r dechneg yn arbennig o berthnasol i gleifion strôc. Achosir strôc o ganlyniad i geulad gwaed yn y rhydwelïau sy’n cyflenwi’r ymennydd.

“Mae'r driniaeth yn cynnwys chwalu'r ceuladau hyn trwy roi cyffuriau sy'n chwalu ceuladau a gelwir hyn yn therapi thrombolytig.

“Fodd bynnag, gall thrombolytigau gael sgîl-effeithiau difrifol, fel gwaedu, a all fod yn drychinebus. Ar hyn o bryd, mae canllawiau cyfyngedig ac nid oes biomarcwr i benderfynu ar y math a'r dos priodol o thrombolytig y dylai claf ei dderbyn. Dyna lle mae'r dechneg hon yn dod i mewn.”

Mae biomarcwyr sy'n mesur ffurfio ceuladau eisoes wedi'u datblygu yng Nghanolfan Ymchwil Meddygaeth Frys Cymru, WCEMR, dan arweiniad ei sylfaenydd a'i chyfarwyddwr gwreiddiol, yr Athro Adrian Evans, sydd bellach wedi ymddeol.

Bydd yr Athro Hawkins a'i gydweithwyr ym Mhrifysgol Abertawe nawr yn datblygu biomarcwr ar gyfer chwalfa ceuladau.

Ynghyd â biomarcwyr presennol ar gyfer ffurfio ceuladau, gallai'r canlyniad alluogi mesuriad cywir o gylchred oes cyfan y ceulad.

Bydd yr ymchwil yn canolbwyntio ar strôc, gan fod y cyfraddau'n parhau'n uchel ac yn bedwerydd prif achos marwolaeth yng Nghymru.

Dywedodd Dr Suresh Pillai (chwith), Cyfarwyddwr WCEMR ac ymgynghorydd mewn meddygaeth frys a gofal dwys yn Ysbyty Treforys, mai'r canllawiau cenedlaethol oedd rhoi cyffur chwalu ceuladau i gleifion â symptomau strôc o fewn pedair awr a hanner.

“Maen nhw’n ddrud, tua £600 y tro,” meddai Dr Pillai, sydd hefyd yn uwch ddarlithydd mewn meddygaeth frys ym Mhrifysgol Abertawe.

“Ond os yw rhywun yn cael strôc llethol gyda gwendid ar yr ochr lawn, gallwch weld faint o effaith fydd hynny'n ei chael ar y GIG, ar deuluoedd - ond, yn bwysicach fyth, ar ansawdd bywyd y claf.

“Mae’r dos a argymhellir yn cael ei addasu yn ôl pwysau, ond mae pawb yn wahanol. Dydyn ni ddim yn gwybod a ydym ni’n gor-ddosio neu’n tan-ddosio. Nid oes gennym ni fiofarciwr i fesur hynny.

“Felly, os yw’r prawf hwn yn gweithio, byddai’n arloesol. Byddai’n cael effaith enfawr ar sut rydym yn rheoli cleifion.”

Mae cam cyntaf y prosiect yn cynnwys mireinio'r biomarcwr ar gyfer chwalu ceuladau.

Bydd hyn yn tynnu ar arbenigedd Dr Dan Curtis a Dr Francesco Del Giudice o'r Grŵp Ymchwil Hylifau Cymhleth yng Nghampws y Bae Prifysgol Abertawe. Fe'i cynhelir mewn partneriaeth â'r Athro Gareth McKinley o Sefydliad Technoleg Massachusetts.

Dywedodd yr Athro Hawkins: “Yna byddwn yn sefydlu bod y biomarcwyr yn mesur chwalfa ceuladau mewn gwaed arferol drwy ychwanegu cyffuriau sy’n chwalu ceuladau at samplau gwaed a gymerir gan wirfoddolwyr iach.

“Bydd hyn yn cael ei wneud yn y brifysgol. Yna byddwn yn symud i Ysbyty Treforys ar gyfer rhan fwy cyffrous y prosiect, sef mesur y biomarcwyr hyn gan ddefnyddio samplau gwaed gan gleifion strôc sydd wedi cael y therapi’n uniongyrchol.”

Y nod yw datblygu un prawf a all ragweld yn gywir pa mor dda y mae gwahanol gyffuriau'n gweithio. Gallai hyn baratoi'r ffordd i weithio gyda chwmnïau fferyllol i ddatblygu meddyginiaethau gwell.

“Yn y pen draw, ar gyfer ceuladau gwaed, rydych chi eisiau meddyginiaeth a fydd yn chwalu’r ceulad hwnnw’n effeithiol ond heb ymyrryd â’r broses geulo fel y gellir cynhyrchu ceuladau iach yn y ffordd arferol o hyd,” meddai Dr Pillai.

“Ond does dim cyffur yn gwneud hynny. Os ydych chi'n rhoi cyffur sy'n chwalu ceuladau i mewn, mae'n newid y cydbwysedd hemostatig hwnnw'n effeithiol, felly mae cleifion yn gwaedu. Ac mae hynny'n sgil-effaith annymunol.

“Os oes gennym y dechneg hon sy’n mesur ffurfiant a chwalfa mewn un prawf, gallwn ni wedyn helpu i ddatblygu’r therapi delfrydol ar gyfer mynd i’r afael â cheuladau gwaed.”

Ychwanegodd Dr Pillai y gallai fod manteision tymor hwy eraill.

“Ar hyn o bryd os yw rhywun yn cael strôc mae angen iddyn nhw ddod i’r ysbyty i gael y cyffur,” eglurodd.

“Ond os gallwn ni ei wneud yn y gymuned, mae’n gwella’r amser yn sylweddol, oherwydd dydych chi ddim yn gwybod pryd mae’r ambiwlans yn mynd i ddod ac mae pob eiliad yn bwysig. Gobeithiwn y bydd hyn yn ein helpu ni i gyrraedd y pwynt hwnnw hefyd.”